Onderwijs in de haven: inspiratie in Portlantis

Aan de rand van de Maasvlakte staat Portlantis: een opmerkelijk gebouw met gedraaide verdiepingen, dat stoer en eigenzinnig afsteekt tegen de horizon. Binnen geen stoffig museum, maar een plek waar de haven écht te beleven is. Voor Stichting EIC Mainport Rotterdam is dit de nieuwe thuishaven – én springplank. Al ruim dertig jaar laat de stichting jongeren kennismaken met de haven, en in Portlantis krijgt dat werk een nieuwe dimensie. Educatief medewerker Lisette Roselaar en officemanager Karin van der Leer laten zien hoe EIC hier nieuwsgierigheid prikkelt en jongeren enthousiast maakt voor een toekomst in de haven.

Fotografie: Chris Bonis

De wind giert over de Maasvlakte wanneer de bussen voor Portlantis stoppen. Leerlingen trekken hun jas wat dichter en kijken – soms met open mond – naar de windmolens en containerschepen langs de kade. Voor de meesten is dit een onbekende wereld, ver van hun dagelijkse schoolomgeving. Toch is dit precies de plek waar ze ontdekken welke rol de haven in hún toekomst kan spelen.

Binnen is de toon direct anders. Het atrium van Portlantis reikt 22 meter hoog, boven de hoofden bewegen indrukwekkende gele objecten mee op het ritme van de haven. In het laboratorium zetten kinderen een veiligheidsbril op hun neus en werken geconcentreerd met reageerbuisjes. Verderop bouwt een groepje met blokken hun eigen haven op een projectietafel: terminals en dijken verschijnen zodra de blokken in positie worden gebracht. Het doel: zoveel mogelijk schepen veilig binnenhalen en lading doorsluizen naar het achterland. “Jong en oud vindt ’m leuk”, zegt officemanager Karin van der Leer als we elkaar de hand hebben geschud. Ze schaart zichzelf onder de liefhebbers: “Als ik lang op kantoor heb gezeten, loop ik even de vloer op en voor ik het weet ben ik zelf weer aan het bouwen.” Educatief medewerker Lisette Roselaar vult haar aan: “Portlantis maakt indruk, dat zie je meteen. Maar uiteindelijk gaat het om wat wij hier doen: onderwijs. Jongeren nieuwsgierig maken naar de haven. Dit gebouw helpt ons daarbij, het is een katalysator. Wij laten kinderen zien dat hier hun toekomst kan liggen.”

Havenvirus
Wie de trappen naar boven neemt, ziet de haven zich laag voor laag ontvouwen. Door de panoramische vensters komt de schaal tot leven; buiten liggen schepen als drijvende flatgebouwen langs de kade.

“De grootsheid blijft me verbazen,” zegt Lisette. “Schepen van bijna vier voetbalvelden lang, tienduizenden containers… Vroeger had ik dat nooit kunnen plaatsen, nu zie ik het elke dag. Toen ik hier begon had ik eigenlijk helemaal geen ervaring met de haven. Ik heb 25 jaar in het onderwijs gezeten.” Dan lachend: “Maar je mag gerust schrijven dat ik inmiddels besmet ben met het virus.”

Karin herkent dat gevoel. “Ik kwam nooit verder dan de geur van de haven toen ik opgroeide in Oud-Beijerland. Maar de mentaliteit – niet lullen maar poetsen – voelde vanaf dag één als thuiskomen.”

Lisette ontwikkelde de educatieve programma’s, samen met een team van collega’s. Achter de schermen houdt Karin als officemanager alle lijnen bij elkaar. Zij verzorgt de planning, de financiële afhandeling en de administratie voor de fondsverantwoording. Bovendien is ze het vaste aanspreekpunt voor de veertig Port Rangers- en excursiegidsen en onderhoudt ze dagelijks contact met partners binnen en buiten Portlantis.

Stichting met een missie
Eerst wat meer achtergrond over Stichting EIC. De stichting zag in 1993 het levenslicht met één duidelijke missie: jongeren letterlijk én figuurlijk dichter bij de haven brengen. In de beginjaren was het pionieren.

Vanuit de energiecentrale op de Maasvlakte trokken scholieren met een handvol gidsen de haven in, op bezoek bij zes bedrijven die hun poorten openzetten. Vier jaar later kreeg EIC een vaste plek op de Landtong Rozenburg. Daar groeide het uit tot een bekend informatiecentrum met een interactieve tentoonstelling en een vergaderlocatie, waar generaties leerlingen hun eerste blik op de haven wierpen.

Meer dan vijfentwintig jaar lang was Rozenburg de thuishaven, tot de komst van Portlantis een nieuw hoofdstuk inluidde. Toen het Havenbedrijf Rotterdam plannen maakte voor een modern ervaringscentrum op de Maasvlakte, was het snel duidelijk dat EIC daar een sleutelrol moest krijgen. Het oude pand ging in de verkoop en activiteiten werden voortgezet in Portlantis. Wat ooit begon met zes bedrijven, is uitgegroeid tot een organisatie die jaarlijks duizenden leerlingen kennis laat maken met de haven.

Port Rangers: een zaadje planten
De kennismaking begint vaak al jong. Het programma Port Rangers brengt jaarlijks zo’n vierduizend basisschoolleerlingen uit de regio Groot Rijnmond de haven in. Het concept is slim opgezet: eerst een voorbereidende les in de klas, daarna een excursie naar Portlantis en ten slotte opdrachten om alles te verwerken. Voor deze basisscholen uit deze regio is deelname gratis.

“Om dit mogelijk te maken ontvangen we een bijdrage van onze Founding Fathers: Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs, aangevuld door de gemeenten Rotterdam, Vlaardingen en Capelle aan den IJssel”, legt Lisette uit. Sinds kort komt daar nog een extra dimensie bij: windenergie. Dankzij een samenwerking met Eneco kunnen jaarlijks duizend extra leerlingen ontdekken hoe duurzaamheid in de haven vorm krijgt. In het lab testen ze zelf hoe een windmolen energie levert; buiten zien ze diezelfde molens aan de horizon draaien.

“Het mooie is dat we niet alleen kennis aanbieden, maar óók beleving”, zegt Lisette. “Eerst plant je een zaadje, daarna geef je water. Kinderen komen hier drie jaar achter elkaar – in groep 6, 7 en 8. Zo groeit hun beeld mee. Eerst is het verwondering, daarna verdieping.”

Havenexcursies: verdieping en verbreding
Voor oudere leerlingen zijn er de havenexcursies. Jaarlijks maken duizenden jongeren uit het voortgezet onderwijs, mbo, hbo en universiteiten er gebruik van. Onderwijsinstellingen krijgen – tegen een schappelijke bijdrage – een compleet programma: een bezoek aan Portlantis (ondersteund met de inzet van een educatieve app) en een rondrit over de Maasvlakte met een gids. Dit programma kan bovendien worden uitgebreid met een rondvaart of bedrijfsbezoek.

“Scholen die eenmaal komen, schrijven zich meteen opnieuw in”, zegt Karin. “Het programma is compleet en sluit aan bij relevante kerndoelen, docenten hebben weinig voorbereiding en de leerlingen gaan naar huis met verhalen die je niet uit een boek haalt.”

Arbeidsmarkt en trots
De urgentie van dit werk is groot, weten de vrouwen. De Rotterdamse haven kampt met duizenden openstaande vacatures, maar het imago blijft achter. Veel jongeren – én hun ouders – denken nog altijd aan zwaar werk in olie en staal, terwijl de werkelijkheid allang breder is. “Dat beeld is achterhaald”, zegt Lisette. “De haven van nu draait net zo goed op robotica, data, energie, onderhoud, veiligheid, hospitality. Voor elk type talent is er werk.”

Om die diversiteit tastbaar te maken, zoekt EIC aldoor de samenwerking met bedrijven. Inmiddels openen vijftig bedrijven hun deuren voor leerlingen, maar dat mogen er meer worden. “Hoe meer bedrijven er meedoen, hoe beter we de groepen kunnen spreiden”, legt Karin uit. “Dan krijgt elk bedrijf eens per kwartaal leerlingen over de vloer.” Lisette vult aan: “Voor veel jongeren is het de eerste keer dat ze een terminal of loods van binnen zien. Dat werkt beter dan welke brochure of presentatie ook. Zo’n bezoek laat leerlingen ervaren hoe veelzijdig de haven is: van hightech logistiek en energie tot scheepvaart en innovatie – allemaal beroepen en processen die je pas echt begrijpt als je ze van dichtbij ziet. En de kinderen die vandaag met open mond kijken naar een containerkraan of windturbine, zijn de vakmensen die over tien jaar de haven draaiend houden.” Karin vat het kernachtig samen: “Het is investeren in je collega’s van de toekomst.”

Ondertussen is Portlantis zelf ook een toonbeeld van samenwerking: onder één dak versterken verschillende partners elkaar, waardoor onderwijs, publiek en (haven) bedrijfsleven optimaal worden bediend. Scholieren leren hier over de haven, bezoekers raken geïnspireerd en bedrijven vinden volop ruimte voor ontmoetingen en events. En wie even wil neerstrijken, kan terecht in de horeca – van een bakkie troost en een snel broodje tot een uitgebreid zakelijk diner, en alles ertussenin.

4D-attractie
Want wie Portlantis ook bezoekt, het is de beleving die beklijft. Neem de Helios Experience: een indrukwekkende 4D-attractie, waarbij je een levensechte spectaculaire vlucht maakt over de Maasvlakte. Pubers stappen er stoer naar binnen en komen dolenthousiast en lachend weer naar buiten, terwijl volwassenen soms zichtbaar geraakt zijn. Karin herinnert zich de keer dat ze naast een havenmedewerker zat: “Tijdens de vlucht zag ik een traan van trots over zijn wang lopen. Dat vergeet je nooit meer.” Of het uitgestrekte uitzicht vanaf het spectaculaire panoramadak op de Noordzee, waar schepen als stippen in de verte verdwijnen en richting de havenactiviteiten die je bijna lijkt te kunnen aanraken. “Bijna altijd vinden we wel een droog moment om hierheen te gaan”, vertelt Lisette. “Alleen bij zware storm niet – dan waait letterlijk alles uit de scharnieren.”

Vrijwilligers met passie
Het succes van de onderwijsprogramma’s drijft voor een belangrijk deel op vrijwilligers. Zo’n veertig gidsen nemen leerlingen op sleeptouw en laten ze de haven door hún ogen zien. Sommigen kennen elke kade als hun broekzak, anderen brengen juist verhalen uit heel andere werelden mee – maar allemaal doen ze dat met dezelfde energie. “Goede gidsen laten de programma’s leven”, zegt Lisette. “Daarom blijft EIC altijd op zoek naar nieuwe gezichten.Mensen die de haven in hun hart hebben en hun kennis willen doorgeven, juist ook richting pensioen. Want wat is er mooier dan je eigen ervaring doorgeven aan de generatie die straks het roer overneemt?”